Chichkhanavank is located in Lori region, Shirakamut of Spitak, near the former village of Nalband. The monastery is located about 500m south of the current residential part of the village. To the south of the church flows the Chichkhana or Chichkhana tributary of the Pambak River. The gorge through which the tributary flows also bears the same name. The exact name of the church is not known and it is called Chichkhanavank in the language of the people. The etymology of the name is related to the sea buckthorn plant common in the region.
Almost no historical information about the church has been preserved. Instead, the walls of Chichkhanavank contain quite rich documentary material. In particular, almost all the masonry stones of the church bear such master marks as are present on the early medieval monuments, for example in Zvartnots. These master marks also allow us to assume that the church was built no later than the 7th century, since buildings with such marks date back to the 7th century at the latest. There is one Arabic and one Aramaic inscription on the walls of the church, which is an exceptional phenomenon, since almost no Aramaic inscriptions have been preserved except for the boundary stones left by Artaxerxes I. The church has a cross plan, a central dome, a single nave and had only one entrance — from the south side.
Being at the foot of the hill, the church was almost completely destroyed by the 1988 Gyumri earthquake. During the Soviet years, the church was partially reconstructed, losing its initial fictional elements and former appearance. This version, however, was destroyed again in 1988. from the Spitak earthquake, the epicenter of which was the village of Nalband in Spitak. Today, Chichkhanavank has reached a completely destroyed state and was rebuilt during the years of independence. In the reconstructed version, only the layout of the 7th century complex is preserved. Architecturally, the current composition has nothing to do with the ancient monument. »Country and Culture» on the initiative of the organization, scientific research works were carried out in the area in 2008. The most interesting find of the area is the round, about 1.5 m high stone pile, which according to one of the versions, is a remnant of a pagan fire-altar. This is also evidenced by the layer of ash on the walls of the building.
All these findings and documentary material are evidence that the monastery has been a sacred place since ancient times, and the wild events of history and even two devastating earthquakes could not forget this famous holy place.
Architectural-archaeological studies of the church proved that during the existence of the structure, one window was restored. The study of the mortar and stone processing of the reconstructed parts of the monument proved that the restoration was done at the beginning of the 20th century.
Չիչխանավանքը գտնվում է Լոռու մարզում` Սպիտակի Շիրակամուտ` նախկինում Նալբանդ գյուղի մոտակայքում: Վանքը գտնվում է գյուղի ներկայիս բնակելի հատվածից մոտ 500մ դեպի հարավ: Եկեղեցուց հարավ հոսում է Փամբակ գետի Չիչխանա կամ Չիչկանա վտակը: Նույն անունն է կրում նաև այն կիրճը, որտեղով հոսում է վտակը: Եկեղեցու ստույգ անունը հայտնի չէ և Չիչխանավանք է կոչվում ժողովրդի լեզվով: Անվան ստուգաբանությունը կապվում է տարածաշրջանում տարածված չիչխան բույսի հետ:
Եկեղեցու մասին պատմագրական տեղեկություններ գրեթե չեն պահպանվել: Փոխարենը Չիչխանավանքի պատերը պարունակում են բավական հարուստ փաստագրական նյութ: Մասնավորապես, եկեղեցու գրեթե բոլոր որմնաքարերը իրենց վրա կրում են այնպիսի վարպետական նշաններ, ինչպիսիք առկա են վաղ միջնադարյան հուշարձանների վրա` օրինակ Զվարթնոցի: Այս վարպետական նշաններն էլ թույլ են տալիս ենթադրել, որ եկեղեցին կառուցվել է ոչ ուշ, քան 7-րդ դարը, քանի որ նման նշաններ ունեցող շինությունները թվագրվում են ամենաուշը 7-րդ դարով: Եկեղեցու պատերի վրա կա մեկ արաբերեն և մեկ արամեերեն արձանագրություն, որը բացառիկ երևույթ է, քանի որ Արտաշես 1-ի թողած հողաբաժան սահմանաքարերից բացի արամեերեն արձանագրություններ գեթե չեն պահպանվել: Եկեղեցին ունի խաչաձև հատակագիծ, կենտրոնագմբեթ է, միախորան և ունեցել է միայն մեկ մուտք` հարավային կողմից:
Լինելով բլրի ստորոտում` եկեղեցին գրեթե հիմնովին ավերվել է 1926թ Գյումրու երկրաշարժից: Խորհրդային տարիներին եկեղեցին մասնակի վերակառուցվել է` կորցնելով իր նախնական հորինվածքային տարրերն ու նախկին դիմագիծը: Այս տարբերակը, սակայն, կրկին ավերվել է 1988 թ. Սպիտակի երկրաշարժից, որի էպիկենտրոնը Սպիտակի Նալբանդ գյուղն էր: Մեր օրեր Չիչխանավանքը հասել է ամբողջությամբ ավերված վիճակում և վերակառուցվել է անկախության տարիներին: Վերակառուցված տարբերակում պահպանված է միայն 7-րդ դարի համալիրի հատակագծային հորինվածքը: Ճարտարապետական առումով ներկայիս հորինվածքը աղերսներ չունի հնագույն կոթողի հետ: ;Երկիր և մշակույթ» կազմակերպության նախաձեռնությամբ 2008թ տարածքում իրականացվել են գիտահետազոտական աշխատանքներ: Տարածքի ամենահետաքրքրական գտածոն կլորավուն, մոտ 1.5 մ բարձրության քարաշարն է, որը վարկածներից մեկի համաձայն՝ հեթանոսական կրակարան-զոհարանի մնացորդ է: Այդ մասին է վկայում նաև շինության պատերի վրա պահպանված մոխրաշերտը:
Այս բոլոր գտածոները, փաստագրական նյութը վկայությունն են այն բանի, որ վանքը հնագույն ժամանակներից սրբատեղի է հանդիսացել, և պատմության վայրիվերումներն ու անգամ երկու ավերիչ երկրաշարժերը չեն կարողացել մոռացության մատնել այս նշանավոր սրբատեղին:
Եկեղեցու ճարտարապետա-հնագիտական ուսումնասիրություններով փաստվեց, որ կառույցի գոյության ընթացքում վերականգնվել է մէկ անագամ։ Հուշարձանի վերակառուցված հատվածների շաղախի և քարի մշակման ուսումնասիրությունը փաստեց, որ վերականգնումը կատարվել է 20-րդ դարասկզբին։
Աղբյուրներ՝
