http://publishing.ysu.am/files/Babloyan_Konfliktabanutyun.pdf
Category: Գրականություն
Աշխարհի յոթ հրաշալիքները
Հրաշալիքների առաջին ցանկը մ. թ. ա. 5-րդ դարում կազմել է Հերոդոտոսը, որը քաջատեղյակ էր Եգիպտոսի ու Առաջավոր Ասիայի ճարտարապետությանը։
Նրա ուղեցույց-գրքում արձանագրվել են եգիպտական բուրգերը, Ալեքսանդրիայի փարոսը, Զևսի արձանն Օլիմպոսում, Հռոդոսի կոթողը, Շամիրամի կախովի այգիները, Հալիկառնասի դամբարանը և Արտեմիսի տաճարը Եփեսոսում։ Հին աշխարհի 7 հրաշալիքներից ներկայումս պահպանվել են միայն եգիպտական բուրգերը՝ հին եգիպտական թագավորների՝ փարավոնների դամբարանները, որոնք կառուցվել են Եգիպտոսի մայրաքաղաք Կահիրեից դեպի հարավ ձգվող Գիզա սարավանդի վրա։
Վաղուց իմաստուններն ու ճանապարհորդները կազմել են 7-ի ցուցակը աշխարհի հրաշալիքները, ցանկում ներառվել են ամենագեղեցիկ և շքեղ շինությունները՝ իրենց տեսարանով ամբողջ աշխարհին։
Սկզբում մ.թ.ա 5-րդ դարում։ Ցանկում աշխարհի ընդամենը 3 հրաշալիք կար. Դրանից հետո մ.թ.ա 3-րդ դարում Սիդոնացի Անտիպատրոսի պոեմի շնորհիվ ցուցակին ավելացան աշխարհի ևս 4 հրաշալիքներ և այդպիսով ցուցակը անվանվեց աշխարհի 7 հրաշալիքներ։
Ավելացնել ցանկին աշխարհի յոթ հնագույն հրաշալիքներըներառում է Հին աշխարհի արվեստի ամենահայտնի հուշարձանները։ Իրենց գեղեցկության, յուրահատկության և տեխնիկական բարդության համար դրանք կոչվում էին հրաշքներ։
Ցանկը ժամանակի ընթացքում փոխվել է, սակայն դրանում ներառված հրաշքների թիվը մնացել է անփոփոխ։ Ըստ որոշ վարկածների, ցուցակի դասական տարբերակի հեղինակը համարվում է հին հույն ինժեներ և մաթեմատիկոս Ֆիլոն Բյուզանդացին, ով ապրել է մ.թ.ա. 3-րդ դարում։ ե.
Աշխարհի 7 հրաշալիքների ցանկում ամենամեծ՝ Քեոփսի բուրգը, կառուցվել է մ. թ. ա. մոտ 2580 թ-ին։ Բուրգի բարձրությունը 147 մ է, հիմքի կողմի երկարությունը՝ 233 մ, կառուցված է 2.300 քարաբեկորներից, որոնցից յուրաքանչյուրը կշռում է միջին հաշվով 2, 5 տոննա։ Ըստ հույն ճանապարհորդ-պատմիչ Հերոդոտոսի՝ բուրգի կառուցումը տևել է 20 տարի, աշխատանքներին մասնակցել է 100 հազար ստրուկ։ Կառուցվել է, որպես եգիպտական չորրորդ հարստության փարավոն Խուֆույի (հունականացված տարբերակը՝ Χεωψ, Քեոփս)։ Եգիպտական բուրգերը գտնվում են Եգիպտոսի մայրաքաղաք Կահիրեից հարավ: Ամենամեծը` Քեոփս փարավոնի բուրգն է: Նրանից ընդամենը երկու մետրով ցածր է Քեփրենի բուրգը: Քեոփս թագավորին լեռան մեծությամբ դամբարանը չի բավարարել, և նա հրամայել է դամբարանի կողքին կանգնեցնել ամբողջական ժայռակտորից կերտած ` մարդու դեմքով, առյուծի մարմնով մի պահապան, որը կոչվում է Սֆինքս: Սֆինքսը մարդկանց վախ էր ներշնչում, և նրան անվանում էին սարսափի հայր:
Ըստ արաբական առածի «Երկրի վրա ամեն ինչ վախենում է ժամանակից, բայց ժամանակը վախենում է բուրգերից»:
Ալեքսանդրիայի փարոս
Այն մ.թ.ա. III դարում կառուցված անտիկ աշխարհի ամենամեծ փարոսն է, որից ծագում է հայերենում «փարոս» բառը: Գտնվել է Նեղոս գետի գետաբերանում Փարոս կղզում (Ալեքսանդրիա քաղաքի մոտ): Կառույցը իրենից ներկայացնում էր եռահարկ աշտարակ: Բարձրությունը 120մ: Նրա գագաթի քարե կլոր սյունասրահում վառվում էր խարույկը`ճանապարհ ցույց տալով նավերին: Այն համարվում էր նաև դիտակետ, քանի որ նրանում տեղադրված հայելիների համակարգը թույլ էր տալիս աշտարակի բարձունքից հետևել ծովին և հայտնաբերել թշնամու նավերը: Այն կործանվեց մ.թ. 796 թ. երկրաշարժից: Հետագայում Եգիպտոս եկած արաբները փորձում էին վերականգնել այն: 14-րդ դարում փարոսի բարձրությունը կազմում էր 30 մ: 15-րդ դարում սուլթան Քայթ-բեյը դրա տեղը կանգնեցրեց ամրոց, որը մինչև այժմ էլ կանգուն է:
Զևսի արձան
Հույների գերագույն աստված Զևսի արձանը տեղակայված է եղել օլիմպիական խաղերի հայրենիք Օլիմպիա քաղաքի Զևսի տաճարում: Կերտվել է մ.թ.ա. 5-րդ դարում մեծանուն քանդակագործ Ֆիդիասի կողմից: Արձանի բարձրությունը տասնչորս մետր էր: Զևսի գլուխը զարդարում էր ձիթենու ճյուղերից հյուսված ոսկե պսակը ` ի նշան ահեղ աստծու խաղաղասիրության: Գլուխը, ձեռքերը, ուսերը փղոսկրից էին, թիկնոցն ու մազերը` ոսկուց: V դարի սկզբին տաճարն ավերվելուց հետո Զևսի արձանը տեղափոխվել է Կոստանդնուպոլիս, որտեղ 462 թ-ին ոչնչացել է հրդեհից։ Զևսի արձանը կործանվել է մեր թվարկության 5-րդ դարում:
Հռոդոսի կոթող
Հելիոս աստծո հսկայական արձանը Հռոդոս կղզու Հռոդոս քաղաքում: Մեր թվարկությունից առաջ 5-րդ դարում Հռոդոս կղզու վրա հարձակվեց Դեմետրիոսը, սակայն նա պարտություն կրեց: Ի հիշատակ այդ իրադարձության հռոդոսցիները կանգնեցրեցին մի արձան, որը անվանեցին Հռոդոսի կոթող: Դա 36 մ բարձրությամբ քանդակ էր: Արձանը պատկերում էր արևի աստված Հելիոսին, որին կղզու բնակիչները իրենց հովանավորն էին համարում: Ըստ առասպելի, աստվածները Հռոդոոս կղզին բարձրացրել են ծովի հատակից արևի աստված Հելիոսի խնդրանքով, այդ պատճառով էլ Հռոդոսը հնում անվանում էին Հելիոսի «սրբազան քաղաքը»: Արձանի գլուխը զարդարում էր ճառագայթահյուս թագը: Կոթողը կործանվել է մ.թ.ա. 222 թվին երկրաշարժից:
Շամիրամի կախովի այգիներ
Այս այգիները գտնվել են Բաբելոն քաղաքում: Ըստ պատմական տեղեկությունների Նաբուգոդոնոսոր թագավորը այն կառուցել է իր սիրելի կնոջ` Մարաստանի թագուհու համար, որը շատ էր կարոտում իր երկրի կանաչ լեռներն ու անտառները: Ցանկանալով թեթևացնել հայրենիքի կարոտը Նաբուգոդոնոսոր թագավորը նվիրեց նրան մի ամբողջ օազիս, որը հիշեցնում էր Մարաստանի լեռներն իրենց հարուստ բուսականությամբ: Այս գեղեցիկ այգիները ավերվել են ջրհեղեղից: Առասպելը դրանք դարձրեց «Շամիրամի կախովի այգիներ»`վերագրելով դրանք Ասորեստանի կիսաառասպելական թագուհի Շամիրամին, որը թագավորել է Նաբուգոդոնոսոր արքայից շատ ավելի առաջ:
Շամիրամի կախովի այգիները գտնվում էին Ասորեստանի Բաբելոն քաղաքում։ Ավանդությունն այդ այգիների ստեղծումը վերագրում է Շամիրամ թագուհուն, սակայն իրականում դրանք ստեղծվել են Նաբուգոդոնոսոր թագավորի հրամանով՝ մ. թ. ա. VI դարում։ Նա իր պալատը կառուցել էր 6 հարկանի տան բարձրությամբ արհեստական հարթակի վրա։ Դեպի այդ հարթակն աստիճանաձև բարձրանում էր աղյուսե 6 կամարասրահ։ Ամեն աստիճանի վրա հողի շերտ էր լցված և պարտեզ էր գցված։ Մ. թ. ա. 312 թ-ին կառույցը փլվել է ջրհեղեղներից։
Պարտեզները աճում էին միջնաբերդում և բարձրանում ամֆիթատրոնի ձևով` հարկ առ հարկ: Այն կործանվել է Ասորեստանի թագավոր Սենեքերիմի կողմից Ք.ա. 689 թ. ին:
Հալիկառնասի դամբարան
Հալիկառնասոսի դամբարան
Հալիկառնասում (ներկայիս Թուրքիայի Բոդրում քաղաքի մերձակայքում) էր գտնվում աշխարհի հրաշալիքներից հաջորդը՝ Մավսոլես թագավորի հոյակերտ դամբարանը, որը կառուցել էր նրա այրին՝ Արտեմիսը, մ. թ. ա. 353 թ-ին։ Առաջին հարկը, որտեղ տեղադրված էր Մավսոլեսի աճյունասափորը, ուներ 8,9 մ լայնություն, 42,3 մ երկարություն, 11,1 մ բարձրություն, իսկ դամբարանի ընդհանուր բարձրությունը 60 մ էր։ Դամբարանը կանգուն է եղել 1800 տարի։ Մավսոլեսի և նրա կնոջ արձանները պահվում են Բրիտանական թանգարանում։ Դամբարանը կանգուն է մնացել մինչև XIII դարը, որից հետո փլվել է ուժեղ երկրաշարժերի արդյունքում խաթարվել են նրա հիմքերը: 1522 թ. կառույցի մնացորդները օգտագործվել են Հովհաննեսյան միաբանության ասպետների կողմից Սուրբ Պետրոս ամրոցի կառուցման վրա:
Արտեմիսի տաճար
Բնության, լուսնի և որսի աստվածուհի Արտեմիսին (հունական դիցաբանություն) նվիրված տաճար Փոքր Ասիայի Եփեսոս քաղաքում: Սկսվել է կառուցվել մ.թ.ա. 550 թվականին:
Տաճարի կառուցումը տևել է հարյուր տարի և ավարտվել է մ.թ.ա. 450 թվականին: Տաճարը փառաբանված է իր հոյակապ զարդաքանդակներով, թանկարժեք իրերի առատությամբ: Մ.թ.ա. 356 թվականին Արտեմիսի տաճարն այրվեց: Ավանդության համաձայն, Եփեսոսի բնակիչ Հերոստրատեսը, ցանկանալով հավերժացնել իր անունը, հրդեհեց այն: Նրա հանցագործությունը այնքան զայրացրեց հույներին, որ նրանք որոշեցին տաճարի հրդեհի մասին պատմելիս չհիշատակել նրա անունը: Սակայն Հերոստրատեսի անունն այնուամենայնիվ մտավ պատմության մեջ «Հերոստրատեսի փառք» դարձվածքով: 25 տարի անց այն վերակառուցվել է, սակայն ավերվել է երկրաշարժերից։ Տաճարի հարթաքանդակներից մի քանիսը պահվում են Բրիտանական թանգարանում։
Աշխարհի քանի հրաշքներ են պահպանվել մինչ օրս
Մինչև մեր օրերը ամբողջությամբ պահպանվել է միայն մեկ Քեոպսի բուրգը: Հնության եգիպտական հրաշքը դեռ պահպանում է մեծ նախնիների գաղտնիքները։ Այս պահին սա քարից կառուցված ամենամեծ ճարտարապետական կառույցն է՝ հասնելով 137 մ-ի։ Իր գոյության ընթացքում այն նվազել է գրեթե 10 մ-ով։
Աշխարհի շատ հետազոտողների համար հետաքրքիր և հին աշխարհի հրաշալիքները կազմող ճարտարապետական տեսարժան վայրերը պահպանվել են մասամբ կամ պատճենի տեսքով.
- Ալեքսանդրիայի փարոսը երկրաշարժից փլուզվել է և չի հաջողվել վերականգնել։ Մինչ այժմ պահպանվել է միայն բերդը։
- Էրմիտաժում ցուցադրված է Զևսի պատճենը: Սա մեր ժամանակների ամենաբարձր հնաոճ քանդակն է՝ 3,5 մ բարձրությամբ։
- Գոյություն ունենալով 19 դար՝ Հալիկառնասում գտնվող դամբարանը ավերվել է երկրաշարժից։ Արտեմիսիայի և Մավզոլուսի դամբարանները գտնվում են Բրիտանական թանգարանում։
- Միայն գերմանացի պատմաբան Ռոբերտ Կոլդեվեյին է հաջողվել բացահայտել Սեմիրամիսի այգիները 18 տարվա պեղումների ընթացքում։ Հայտնաբերվել են Հին Բաբելոնի շենքերը և այգիները շրջապատող կառույցներ։
Եվ չնայած «աշխարհի յոթ հրաշալիքներ» հանդիսացող բոլոր արձաններն ու շինությունները, բուրգերից բացի, կործանվել են, նրանց մասին հիշողությունն ապրում է դարեդար։ Եվ հնուց ի վեր ընդունված է մարդկային ձեռքի ամեն մի հոյակերտ ստեղծագործություն, որ բոլորին ապշեցնում է իր գեղեցկությամբ անվանել «աշխարհի ութերորդ հրաշալիք»։
Վիլյամ Սարոյան «Հրաշալի ձայնասկավառակը»
Այս պատմվածքը երաժշտության գերհզոր ուժի մասին է։ Օտարության մեջ գտնվող մարդու համար մեծ արժեք ուներ հայկական երգը ։ Արվեստը կարող է ազդեցիկ ուժ ունենալ մարդու հոգեվիճակի վրա։ Հեղինակի մայրը, որ մինչ երաժշտությունը լսելը պատրաստ էր պատժել որդուն ձայնասկավառակը տուն բերելու համար, երաժշտության ներգործուն ուժի շնորհիվ դարձել էր որդու պաշտպանը։ Երաժշտության միջոցով փոխվում է մարդու տրամադրությունը։ Երաժշտությունը մարդու կյանքի մի մասն է կազմում և դարձել է նրա անբաժանելի ուղեկիցը` կյանքի թե՛ ուրախության, թե՛ դժվարության պահերին:
Ֆիլմ
Կինեմատոգրաֆիան համեմատաբար նոր տեսակի արվեստ է: Նրա պատմությունը, երաժշտության, նկարչության, թատրոնի հազարամյա պատմության հետ համեմատած, շատ կարճ է: Սակայն դա չի խանգարել կինոյին մի քանի տասնամյակների ընթացքում դառնալ արվեստի ամենատարածված ձևը: Անգլիացի ռեժիսոր Ալֆրեդ Հիթչքոկը ասել է. «Ֆիլմը կյանքն է, որի հետ ձանձրույթը անհետացել է»: Կինեմատոգրաֆիան յուրատեսակ խթան է, որն ակտիվորեն միջամտում է մեր կյանքին և փոխում այն՝ դեպի իր պատկերած իդեալական աշխարհը:
Չի կարելի գերագնահատել կինոյի ազդեցությունը մարդկանց վրա։ Բոլորը մի քանի օրը մեկ դիտում են առնվազն մեկ ֆիլմ՝ ամբողջությամբ կամ մաս-մաս: Կես դար մեկ անձի համար դիտվել է մոտ 18 հազար ֆիլմ։ Իսկ սա մոտավորապես 27 հազար ժամ է։ Իսկ թե որքան ինֆորմացիա է մնում հանդիսատեսի ուղեղում, կարելի է միայն կռահել։ Հաճախ մենք շատ տեղեկություններ ենք ստանում ֆիլմերի միջոցով՝ պատմական պահեր, կենսագրություններ, գլխավոր հերոսների զգացմունքներ, հասարակության վերաբերմունքը խնդրին։
Ֆրանսիան կինոյի ծննդավայրն է։ Եվ ամենից հաճախ պատմության մեջ առաջին ֆիլմը կոչվում է «Գնացքի ժամանումը Լա Սիոտատ» Օգյուստ և Լուի Լյումիեր եղբայրների կողմից։ Այս 48 վայրկյան տեւողությամբ համր սև ու սպիտակ ֆիլմը նկարահանվել է 1895 թվականին Մարսելի մոտ գտնվող Լա Սիոտատ քաղաքի երկաթուղային կայարանում։ Ինչպես Լյումիեր եղբայրների մյուս վաղ ֆիլմերը, «Գնացքի ժամանումը» նկարահանվել է մեկ տեսարանով, առանց կրճատումների։ Նկարահանումն իրականացվել է Լյումիերների հայտնագործած կինոխցիկով (այդպես էր կոչվում՝ կինեմատոգրաֆ), որի մեջ բեռնված էր 35 մմ ֆիլմ։
Ըստ բազմաթիվ վկայությունների` «Գնացքի ժամանումը» ֆիլմը հանդիսատեսների մի մասին խուճապի էր մատնել։ Այն պահին, երբ շոգեքարշը շարժվում էր դեպի դահլիճ, մարդիկ վեր էին թռչում տեղերից, իսկ ոմանք էլ դուրս փախչում։ Գնացքի ժամանումը» երբեմն անվանում են առաջին սարսափ ֆիլմ։ Դիտողներից մեկը, ով տպավորված էր ֆիլմով, Մաքսիմ Գորկին էր, ով նույն տարի տեսավ «Գնացքի ժամանումը» Նիժնի Նովգորոդի տոնավաճառում։ «Եվ հանկարծ ինչ-որ բան կտտացնում է, ամեն ինչ անհետանում է, և էկրանին հայտնվում է երկաթուղային գնացք։ Այն նետի պես շտապում է ուղիղ դեպի քեզ. զգույշ եղիր: — գրել է Գորկին Նիժնի Նովգորոդի տերեւ թերթում 1896 թ.
Այնուամենայնիվ, «Գնացքի ժամանումը» իրականում Լյումիերի առաջին ֆիլմը չէ։ Նրանց ամենավաղ աշխատանքները չեն ցուցադրվել 1895 թվականին Փարիզի Գրանդ սրճարանում տեղի ունեցած հանրահայտ հասարակական սեանսում: Դրանից հետո նկարահանվել է «Գնացքի ժամանումը», և հանրությունն իր առաջին ֆիլմը տեսել է միայն 1896 թվականին։
Լյումիերի ցուցադրության ծրագիրը, որը տեղի ունեցավ 1895 թվականի դեկտեմբերի 28-ին Փարիզում, ներառում էր տասը ֆիլմ, որոնց թվում էր «Սփռված ցողիչը»՝ աշխարհում առաջին կատակերգությունը։ Լյումիերները, կազմակերպելով առաջին հանրային վճարովի շոուն, դարձան կինոյի գյուտարարները՝ որպես տպավորիչ արվեստի նոր տեսակ։
Առաջին Կինոնկարը
Լուի Լեպրինսը, ով հորինել է իր սեփական կինոխցիկը, նկարահանել է Roundhay Garden Scene -ը 1888 թվականի հոկտեմբերին Անգլիայում։ Այս կարճ, երկու վայրկյանից պակաս ֆիլմում Լեպրինսի ընտանիքը և ընկերները զբոսնում են այգում: «Տեսարանը», որը բաղկացած էր 20 կադրից, մնացել է միայն լուսանկարչական թղթի վրա (գյուտարարն այն օգտագործել է ֆիլմի փոխարեն) և չի ցուցադրվել որպես ֆիլմ։ Ինքը՝ Լեպրենսի ճակատագիրը, ողբերգական է եղել. 1890 թվականին նա մեկնել է Ֆրանսիա և անհետացել։ Ոստիկաններին չի հաջողվել պարզել, թե ինչ է կատարվել նրա հետ։
Աշխարհի առաջին կինոնկարը ՝ «Ռենդհեյի դրվագները» ֆիլմը, նկարահանվել է Անգլիայում 1888 թվականին, ռեժիսոր ֆրանսիացի Լուի լե Պրինսի կողմից, և օգտագործվել է նոր տեխնոլոգիա ՝ թղթից պատրաստված հատուկ ժապավենի վրա ձայնագրելու համար: Առաջին կինոնկարը տևեց մոտ 1,66 վայրկյան:
«Սինեմատոգրաֆի» (Լյումիերները այսպես անվանեցին իրենց հայտնագործությունը) առաջին սեանսների բոլոր արձագանքներում ընդծվում էր հանդիսանքի՝ այն ժամանակ արտասովոր թվացող հավաստիությունը։ Նրա ամենատարածված բնորոշումը դարձավ, թեկուզ և ոչ այնքան հաջող, «կենդանի լուսանկար» անվանումը։ Փարիզյան «Գրան կաֆեի» հանդիսատեսների տեսածը ավելին էր քան լուսանկարը։ Այն 35 հոգին, որ առաջինը մեկական ֆրանկ վճարեցին որևէ մեկին դեռևս անծանոթ սինեմատոգրաֆը դիտելու համար, վկա դարձան իրականության գեղարվեստական արտացոլման մի նոր եղանակի ծննդյանը։
առաջին ձայնային ֆիլմ
«Ջազի երգիչը» երաժշտական ֆիլմը պատմության մեջ առաջին ձայնային գեղարվեստական ֆիլմն էր։ Ֆիլմում օգտագործվել են համաժամանակյա դիտողություններ: 1927 թվականին ժապավենի թողարկումը նշանակում էր համր կինոյի դարաշրջանի ավարտ։ Այն ժամանակ ձայնը ձայնագրվում էր Vaitaphone տեխնոլոգիայի միջոցով։
Հին անգլերենում «ֆիլմ» բառը ուներ «skin» նշանակությունը («skin» նշանակում է «ժապավեն», «մաշկ»)։ «Անգլերենում, որտեղ ծագել է այս բառը և հասկացությունը, ֆիլմը սկզբնապես անվանվել է բարակ մաշկ, ժապավեն: Կինեմատոգրաֆիայի ստեղծումից հետո այս բառը սկսեց նշանակել 20-րդ դարի ամենահայտնի գյուտերից մեկը՝ կինոժապավենը։ Կինեմատոգրաֆիայի ստեղծումը պատմության և հասարակության զարգացման մեջ որակական նոր թռիչք էր։ Եթե առաջին ֆիլմը պատկերում էին կյանքի տարբեր տեսարաններ, իրականության որոշակի էսքիզների, ապա շուտով այն սկսեց ներթափանցել մարդկային հոգու ավելի խորը աշխարհ՝ զգացմունքների և պատկերների վրա
ազդելով։ Նույնիսկ կինոյի առաջին տեսաբան Ռիկկոտո Կանուդը գրել է. «Կինոն, պատկերների միջոցով արտահայտչական հնարավորությունները մեծացնելով, թույլ է տալիս մեզ անցնել համընդհանուր լեզվի:
Հայկական առաջին ֆիլմը
Նամուս ֆիլմի նկարագրություն.
1926թ.-ի հոկտեմբերի 3-ին Մոսկվայում տեղի է ունեցել Հայֆիլմի առաջին կինոնկարի՝ «Նամուսի» պրեմիերան: Ֆիլմը նկարահանվել է Ալ. Շիրվանզադեի համանուն վեպի հիման վրա։ Այն նկարահանել է Համո Բեկնազարյանը 1925թ.-ին:
«Նամուս»-ը դարձավ առաջին հայկական գեղարվեստական համր ֆիլմը: Այն պատմում է երիտասարդ զույգի՝ Սեյրանի և Սուսանի ողբերգական սիրո մասին։ Ֆիլմը ձայնավորված է 1960-ական թվականներին:
Թվական: 1925.
Ժանր: Դրամա.
Ռեժիսոր: Համո Բեկնազարյան.
Դերերում: Սամվել Մկրտչյան (Սեյրան), Մարիա Շահուբաթյան – Տատիևա (Սուսան), Հովհաննես Աբելյան (Բարխուդար), Թագուհի Հակոբյան – Հասմիկ (Մարիամ), Հրաչյա Ներսիսյան (Ռուստամ), Ավետ Ավետիսյան (Հայրապետ), Օլգա Մայսուրյան (Գյուլնազ), Նինա Մանուչարյան (Շպանիկ), Հռիփսիմե Մելիքյան (Սանամ), Երանուհի Ադամյան (Մարիամի ընկերուհի), Համբարձում Խաչանյան (Բադալ), Միքայել Գարագաշ (խանութպան), Հուսիկ Մուրադյան (պարող երեխա), Տիգրան Շամիրխանյան (զուռնաչի), Արմեն Գուլակյան (դրվագ), Պահարե (պանդոկապետ)
Տևողություն: 62 րոպե, վերականգնված տարբերակը՝ 85.
Հայկական կինոյի պատմության սկիզբը համարվում է 1923 թվականը, երբ Երևանում հիմնադրվեց կինոստուդիա և նկարահանվեց առաջին հայկական շարժանկարը` «Խորհրդային Հայաստանը»:
Ֆրանսիացի կինոքննադատ Մարսել Մարտինը, ով դրել է կինոյի արտահայտչամիջոցների գեղագիտական հիմքերը, պնդում էր, որ կինոն խիստ իրատեսական է, և այն ամենալավն է մեզ տալիս իրականությանը զգացում, քանի որ ավելի ճշգրտորեն է վերարտադրում իրողության արտաքին հատկանիշները:
Իրեն բնորոշ հատուկ տեխնիկական հնարքների միջոցով, ինչպիսին խոշոր պլանն է, հնարավոր է դարձնում «թափանցել իրերի էությանը մեջ, ընկալել անհանգստությունը նրանց սրտի թրթիռում և ապրել նրանց հետ: Կարելի է պնդել, որ կինոն ցանկացած այլ գեղարվեստական արտահայտչամիջոցից լավ է ատացոլում իրականությունը։ Ֆիլմը, գուցե լեզու է և ավելին այն հենց իրականությունն է»: Կինոն իսկապես ունի պատկերների համընդհանուր լեզու, որը հասանելի է անկախ ազգությունից, գենդերից, ընդհանուր մշակույթից, և հենց դա է կինոն դարձնում արվեստներից ամենազանգվածայինը։
Հղումններ՝
Պետրոս Դուրյան
Պետրոս Դուրյանը (Զըմպայան) ծնվել է 1851թ. մայիսի 20-ին Կոստանդնուպոլսի Սկյուտար թաղամասում: Հայրը երկաթագործ էր և դժվարությամբ էր կարողանում հոգալ ընտանիքի ապրուստը: Վեց տարեկանում մանուկ Պետրոսն ընդունվում է Սկյուտարի ճեմարանը, որն ավարտում է 1867 թվականին:
16-ամյա պատանին փորձում է հարմար աշխատանք գտնել՝ կարիքի մեջ գտնվող ընտանիքին օգնելու համար: Լինում է դեղագործի աշակերտ, խմբագրատան քարտուղար, տնային ուսուցիչ: Բայց այդ զբաղմունքներից ոչ մեկը նրա սրտովը չէր, քանի որ բանաստեղծական հանճարի ձայնը ուրիշ ասպարեզ էր կանչում նրան: Դեռ ճեմարանական տարիներին նրա մեջ արմատ էր գցել գրականության նկատմամբ սերը, որին հավատարիմ մնաց մինչև վերջին շունչը: Աշխարհը պատանի Դուրյանի համար երգ էր, և նա չէր կարող ապրել առանց այդ երգի: «Բնությունն ամբողջ երգ մ’ է,- իր վերջին նամակում գրում է մահամերձ բանաստեղծը և շարունակում:- Ա՜հ, գեղեցիկ կյանք մ’ալ կա — սերն է այդ, «երգե՜լ, աղոթե՜լ ու սիրե՜լ». ա՜հ, ինչ բանաստեղծական կյանք, ի՜նչ կատարյալ կյանք…»: Ահա այդ կատարյալ կյանքին էր ձզտում բանաստեղծ պատանին, և նրա, իղձը մասամբ կատարվում է, եբբ կապվում է թատրոնի հետ: Ճիշտ է, այստեղ էլ բարքերը ճնշող էին, անհոգ ու անտարբեր դերասան-դերասանուհիների շրջապատում նա մենակ էր զգում իրեն: Երբեմն էլ իր հասցեին արված կատակներից պատառիկներ էին հասնում ականջին, որից շատ էր խոցվում նրա զգայուն սիրտը: Ըստ հուշագիրների՝ «Լճակ» բանաստեղծության մեջ չակերտներով բերված «դողդոջ է, գույն չունի», «կը մեռնի» խոսքերը բանաստեղծն իսկապես լսել է թատրոնի ետնաբեմում:
Այս ամենով հանդերձ թատրոնում, այնուամենայնիվ, հոգևոր կյանք կար, որ մոտ էր բանաստեղծի սրտին: Թատրոնի համար Դուրյանը գրում կամ թարգմանում էր պիեսներ, որոնք բեմադրվում էին: Ներկայացումների ժամանակ ինքն էլ երբեմն հանդես էր գալիս դերակատարումներով: Շուտով նա հայտնի է դառնում որպես թատերագիր: Բայց որ նա ամենից առաջ հանճարեղ բանաստեղծ էր, շատերը չգիտեին: Դուրյանի բանաստեղծությունները գրասեր հասարակության համար անակնկալ հայտնություն են դառնում նրա վաղաժամ մահից հետո միայն:
1871թ. սկզբներին երևում են բանաստեղծի մահացու հիվանդության՝ թոքախտի աոաջին նշանները: Սկզբում կյանքով լեցուն պատանին ղրան ուշադրություն չէր դարձնում և շարունակում էր ստեղծագործել: Նրա լավագույն երգերի մեծ մասը ստեղծվել է հենց նույն թվականի ընթացքում: «Բանաստեղծ մը մահվանն չը սոսկար,- գրում է նա այղ օրերին,- այն ատեն իրավունք ունեի ցավելու, երբ ամենքն անմահ ըլլային և ես միայն մահկանացու»:
Բայց որքան էլ բանաստեղծը չսարսափեր մահից, դաժան հիվանդությունը կատարում էր իր սև գործը: Տարվա վերջին Դուրյանն արդեն գամված էր անկողնուն: Իսկ հաջորդ 1872թ. հունվարի 21-ի գիշերը բանաստեղծը կնքում է իր մահկանացուն:
Լճակ
Պետրոս Դուրյան
Ինչո՞ւ ապշած են, լըճա՛կ,
Ու չեն խայտար քու ալյակք,
Միթե հայլվույդ մեջ անձկավ
Գեղուհի մը նայեցավ։
Եվ կամ միթե կըզմայլի՞ն
Ալյակքդ երկնի կապույտին,
Եվ այն ամպոց լուսափթիթ,
Որք նըմանին փրփուրքիդ։
Մելամաղձոտ լըճա՛կդ իմ,
Քեզ հետ ըլլա՛նք մըտերիմ,
Սիրեմ քեզի պես ես ալ
Գրավվիլ, լըռել ու խոկալ։
Որքան ունիս դու ալի
Ճակատս այնքան խոկ ունի,
Որքան ունիս դու փրփուր՝
Սիրտս այնքան խոց ունի բյուր։
Այլ եթե գոգդ ալ թափին
Բույլքն աստեղաց երկնքին,
Նըմանիլ չես կրնար դուն
Հոգվույս՝ որ է բոց անհուն։
Հոդ աստղերը չեն մեռնիր,
Ծաղիկներն հոդ չեն թոռմիր,
Ամպերը չեն թրջեր հոդ,
Երբ խաղաղ եք դու և օդ,
Լըճա՛կ, դու ես թագուհիս,
Զի թ՝հովե մալ խորշոմիս,
Դարձյալ խորքիդ մեջ խըռով
Զ՝իս կը պահես դողդղալով։
Շատերը զիս մերժեցին,
«Քնար մ՝ունի սոսկ — ըսին.
Մին՝ «դողդոջ է, գույն չունի-»
Մյուսն ալ ըսավ — «Կը մեռնի»։
Ոչ ոք ըսավ — «Հե՜գ տղա,
Արդյոք ինչո՞ւ կը մըխա,
Թերեւս ըլլա գեղանի,
Թե որ սիրեմ չը մեռնի»։
Ոչ ոք ըսավ — «Սա տըղին
Պատռե՛նք սիրտը տըրտմագին,
Նայինք ինչե՜ր գրված կան․․․»
— Հոն հրդեհ կա, ոչ մատյան։
Հոն կա մոխի՜ր․․․ հիշատա՜կ․․․
Ալյակքդ հուզի՚ն թող, լըճա՚կ,
Զի քու խորքիդ մեջ անձկավ
Հուսահատ մը նայեցավ․․․
Սփյուռքահայ պատմվածքների վերլուծություն
Մենք այս ամիս ընթերցեցինք սփյուռքահայ գրողներ` Համաստեղի, Հակոբ Մնձուրու և Վահե Հայկի պատվածքներից։ Ինձ ամենից շատ դուր եկավ Վահե Հայկի <<Կաթիդ փարան չմոռանաս, մամա՛>> պատվածքը։ Այստեղ խոսվում է մոր և որդու անընդունելի և դատապարտելի հարաբերությունների մասին։ Հեղինակը շատ ազդված է որդու անտարբեր վերաբերմունքից։ Նրա համար անընդունելի է այն, որ որդին կոպիտ և սառն է վերաբերվում մոր նկատմամբ, նրանից պահանջելով գումար իր խանութից գնած մթերքների համար։ Եվ որպեսզի որդուն սթափեցնի, հեղինակը, ով ներկա էր այդ պահին, մորը խորհուրդ է տալիս հաջորդ անգամ խանութ գնալիս որդուց պահանջի որդուն սնուցած իր կաթի գումարը։ Հեղինակը այս պատվածքով ուզում է ցույց տալ, որ զավակները երբեք չպիտի մոռանան և ուրանան իրենց ծնողներին։
<<Մեր կարմիր եզը>> պատմվածքում տպավորիչ է այն, թե ինչպես են երկար փնտրելուց հետո գտնում իրենց կարմիր եզանը։ Նա այնքան էր փոխվել գեղեցկացել և բնության հետ դարձել ներդաշնակ, որ նրան հազիվ են ճանաչում տերերը։ Այստեղ խոսվում է ոչ միայն բնության գեղեցկության, այլ թե ինչքան շատ բարիք է ստեղծում եզը հայկական ընտանիքներում։ Նա եղել ապրուստի միջոց, և նրան շատ են գովերգել մեր գրողները։
3րդ պատվածքը Համաստեղի <<Աստղական սայլը>> պատվածքն է , որտեղ խոսվում է մարդկային ագահության մասին։
ՀԱՄԱՑԱՆՑ
Համացանցը բազմամիլիոն համակարգիչներն իրար միացնող համաշխարհային համակարգչային ցանց է: Այն ողջ աշխարհով մեկ տեղեկություններ հաղորդելու արագ և արդյունավետ միջոց է: Համացանցին միացած երկու համակարգիչներ, որտեղ էլ գտնվեն, կարող են ակնթարթորեն տեղեկություններ փոխանակել:Համացանցին միանալու համար անհրաժեշտ է անհատական համակարգիչ, մոդեմ և հեռախոսային կապ: Համացանցի միջոցով մենք կարող ենք էլեկտրոնային նամակ ուղարկել նույն ցանցից այլ օգտվողների (էլեկտրոնային փոստ` e-mail), մասնակցել էլեկտրոնային զրույցներին, հաղորդել ֆայլեր կամ տեղեկություններ ստանալ հազարավոր ամենաբազմապիսի թեմաների մասին: Համացանցից օգտվողների քանակը և հաղորդվող տեղեկությունների ծավալը մշտապես աճում են: Որոշ փորձագետներ համարում են, որ շուտով համացանցը կփոխի մեր ապրելակերպն ու աշխատանքի ձևը:
Համացանցից օգտվում է աշխարհի բնակչության մեկ երրորդից ավելին: Այն օգտագործում են շփման, վաստակելու, զվարճանալու համար: Համացանցը հասանելի է դարձել նոթբուքերի, նեթբուքերի, բջջային հեռախոսների և այլ սարքերի միջոցով:
Արդեն 2003թ.-ին առաջին անգամ պետությունն ամբողջությամբ միացավ անվճար անլար ինտերնետին (WI-FI): Նոր Զելանդիայից ոչ հեռու գտնվող փոքրիկ Նիուե կղզի պետությունն ունի լիակատար ազատ մուտք համացանց, երկրի յուրաքանչյուր բնակիչ կարող է առանց գրանցվելու անսահմանափակ օգտվել ինտերնետից: Այդ բարեգործությունն արել է ամերիկացի միլիոնատեր Ուիլյամ Սեմիչը, ում համար անվճար ինտերնետի անցկացումն անհրաժեշտ էր բիզնես նպատակներով:
Որքան էլ տարօրինակ է՝ համացանցը հասանելի է նաև աշխարհի ամենաբարձր լեռան՝ Էվերեստի վրա: Ncell ընկերությունը ծախսել է 100 մլն դոլար, որպեսզի տեղակայի անհրաժեշտ սարքավորումները հենց լեռան գագաթին: Այդ շրջանի բնակիչները նույնպես կարող են ցանկացած ժամանակ օգտվել համացանցից:
Աշխարհում գրեթե ամեն ինչ թվային է դարձել Ինտերնետի միջոցով։ Մենք արդեն 1 րոպե անգամ չենք պատկերացնում մեր կյանքը առանց նրա՝ Ինտերնետի։ Լինի տանը, աշխատավայրում, փողոցում, թե սրճարանում, նա մեզ օդ ու ջրի պես անհրաժեշտ է։ Անվերջ տեղեկատվություն, շփում, աշխատանք, խորհրդատվություն, առևտուր, անգամ ճանապարհորդություն, այս ամենը կարող է մեզ հասանելի դառնալ 1 քլիքով՝ շնորհիվ ամենազոր համացանցի։
Բջջայինն առաջատարն է
Ինտերնետից օգտվել հնարավոր է տարատեսակ սարքերից, որոնց շարքերում առաջատար դիրք են զբաղեցնում բջջային սարքերը․ շուրջ 4.28 մլրդ օգտատեր միանում է համացանցին հենց բջջայինով։
Ինտերնետի լեզուն անգլերենն է
Գաղտնիք չէ, որ Ինտերնետում ամենատարածված լեզուն անգլերենն է։
Համացանցի ավելի քան 25.3 % -ը անգլերենն է զբաղեցնում, 19.8%-ը չինարենն է, իսկ 8%-ը՝ իսպաներենը։
Հյուսիսային Կորեան մերժել է Ինտերնետը
Ինտերնետն ընդհանրապես հասանելի չէ Հյուսիսային Կորեայում: Միայն որոշ բարձրաստիճան պաշտոնյաների է թույլատրվում մուտք գործել համաշխարհային Ինտերնետ ցանց: Այլ քաղաքացիներ կարող են մուտք գործել միայն երկրի ներքին intranet, որը կոչվում է Kwangmyong։
Դանիան, Իսլանդիան, ԱՄԷ, Քուվեյթը և Քաթարը առաջատարներն են
Ի տարբերություն Հյուսիսային Կորեայի՝ Դանիայում, Իսլանդիայում, ԱՄԷ-ում, Քուվեյթում և Քաթարում բնակչության 98-99%-ը օգտվում է Ինտերնետից: Այս երկրներն ունեն Ինտերնետի ներթափանցման ամենաբարձր ցուցանիշն աշխարհում։
Chrome բրաուզերը ֆավորիտն է
Chrome վեբ բրաուզերն ամբողջ աշխարհում օգտագործում է ինտերնետից օգտվողների 65,9%-ը։ Նրան հաջորդում է Safari-ն՝ 16.82%, իսկ 3-րդ տեղում է Firefox-ը՝ ընդամենը 4.09%։
Google-ը ակնհայտորեն առաջատար որոնողական համակարգն է
Ինտերնետ օգտատերերի 92․17%-ն օգտվում է Google որոնողական համակարգից, որը կազմում է ավելի քան 4․2 միլիարդ մարդ:
Ինտերնետ խանութների քանակն աճում է երկրաչափական պրոգրեսիայով: Ներկայում դրանք ավելի շատ են, քան իրական առևտրային կենտրոնները: Համացանցում առաջարկվում է ցանկացած ապրանքներ և ծառայություններ: Կանխատեսվում է, որ 10 տարի անց համացանցից օգտվողների թիվը կաճի 370%-ով , իսկ փոքր և միջին բիզնեսի յուրաքանչյուր ձեռնարկատեր պարտավոր կլինի ունենալ հատուկ վեբկայք:
Հղումներ՝
Եղիշե Չարենց
Եղիշե Չարենցը (Եղիշե Աբգարի Սողոմոնյան, 1897թ., մարտ 13 (նոր տոմարով՝ մարտի 25) — 1937թ., նոյեմբերի 27) 20-րդ դարի նշանավոր հայ բանաստեղծ է: 1908-1912թթ. սովորել է Կարսի հայկական, ապա ռուսական ռեալական ուսումնարաններում, 1916-1917թթ.՝ Մոսկվայի Շանյավսկու անվան ժողովրդական համալսարանում, 1922թ. որպես ազատ ունկնդիր ընդունվել է Վալերի Բրյուսովի հիմնած Գեղարվեստական գրականության բարձրագույն ինստիտուտը, բայց չի ավարտել:
Հեղափոխությամբ ոգևորված՝ Չարենցը 1918-1919թթ. Ռուսաստանում մասնակցել է քաղաքացիական կռիվներին, իսկ Հայաստանում՝ 1920թ.-ին՝ Մայիսյան, 1921թ.-ին՝ Փետրվարյան ապստամբություններին: 1920թ.-ին աշխատել է Հայաստանի լուսժողկոմատում որպես արվեստի բաժնի վարիչ: 1922թ.-ին Գևորգ Աբովի և Ազատ Վշտունու հետ համատեղ «Երեքի դեկլարացիան» հրապարակելուց հետո սկսվել է Չարենցի բուռն գրական-կազմակերպչական գործունեությունը: 1924-1925թթ.-ին եղել է Թուրքիայում, Իտալիայում, Գերմանիայում, Ֆրանսիայում: 1925թ.-ի կեսերից ղեկավարել է «Նոյեմբեր» գրական խմբակցությունը: 1926-1928թթ.-ին աշխատել է «Խորհրդային Հայաստան» թերթի և «Նորք» հանդեսի խմբագրություններում, 1928-1935թթ.-ին՝ Հայպետհրատում: 1935թ.-ի փետրվարից Չարենցի դեմ սկսվել են քաղաքական հալածանքներ: 1937թ.-ի հուլիսին բռնադատվել է, նոյեմբերի 27-ին՝ մահացել Երևանի բանտի հիվանդանոցում: Արդարացվել է հետմահու: Չարենցն ընդարձակել է գեղարվեստական մտածողության հայեցադաշտը, կանխորոշել գրականության հետագա զարգացման ուղիները, թարմացրել լեզուն, տաղաչափությունը, հարստացրել գրական ժանրերը: Գրողի առաջին բանաստեղծությունը տպագրվել է 1912թ.-ին Թիֆլիսի «Պատանի» ալմանախում: 1914թ.-ին Կարսում լույս է տեսել նրա առաջին գրքույկը՝ «Երեք երգ տխրադալուկ աղջկան», իսկ 1915թ.-ին Թիֆլիսում հրատարակվել է «Կապուտաչյա հայրենիք» պոեմը: 1915թ.-ին, զինվորագրվելով հայկական կամավորական խմբին, հասել է Վանի մատույցները, ականատես եղել պատերազմի դաշտում և Վանում տեղի ունեցող ողբերգությանը: Տեսածի ու ապրածի անմիջական տպավորությամբ գրել է «Դանթեական առասպել» (1916թ.) պոեմը: Դանթեական մղձավանջով անցած բանաստեղծը «Վահագն» (1916թ.), «Ազգային երազ» (1917թ.), «Հատված» (1918թ.) պոեմներում ընդվզում է նրանց դեմ, ովքեր իրականի փոխարեն տեսնում են առասպելական Հայաստանը և տարվում առասպելական հերոսներով: 1918-1921թթ.-ին Չարենցը գրել է «Սոմա» (1918թ.), «Ամբոխները խելագարված» (1919թ.), «Նաիրի երկրից» (1920թ.) պոեմները և այլ գործեր: «Ամբոխները խելագարված» պոեմը կյանքի վերափոխման համար պայքարի կոչ է, որի նպատակը հին աշխարհի կործանումն է: Բանաստեղծն ստեղծել է խորհրդանիշներ՝ պայքարող ժողովուրդ, հինը մարմնավորող քաղաք, հավերժական արև և այլն, որոնք պոեմը վերածել են ինքնատիպ դյուցազներգության: Սիրո թեման Չարենցի ստեղծագործության մեջ զարգանում է յուրօրինակ ձևով: Բանաստեղծությունների առաջին շարքերին («Հրո երկիր», 1913-1916թթ., «Լիրիկական բալլադներ», 1915-1917թթ., «Ծիածան», 1917թ., «Ողջակիզվող կրակ», 1918-1920թթ. և այլն), որոնց բնորոշ են անցած սիրո հիշողությունն ու սրբազան կարոտը, հաջորդել են 1920-1921թթ.-ին գրած «Էմալե պրոֆիլը Ձեր», «Փողոցային պչրուհին», «Տաղարան», «Ութնյակներ արևին» շարքերը: Չարենցը թարգմանել է Յոհան Վոլֆգանգ Գյոթեի, Հայնրիխ Հայնեի, Վիկտոր Հյուգոյի, Ռայներ Մարիա Ռիլկեի, Ալեքսանդր Պուշկինի, Նիկոլայ Նեկրասովի, Միխայիլ Լերմոնտովի, Մաքսիմ Գորկու, Վլադիմիր Մայակովսկու, Սերգեյ Եսենինի և ուրիշների գործերից, հանրակրթական դպրոցների համար կազմել է դասագրքեր, խմբագրել ու հրատարակել է հայ բանահյուսության նմուշներ, հայ դասական գրողների գրքեր:
Եղիշե Չարենցի ստեղծագործությունները
Նորից՝ Արմենուհի Տիգրանյանին
Երազիդ մեջ տեսածի հիդ Ինձի մէ հեսաբ մի անի…
ՍԱՅԱԹ-ՆՈՎԱ
Ես այն աշխարհից եմ եկել,
Ուրիշ է իմ կարոտը անբառ:
Չկա փրկության մի երկիր,
Չկա փրկության ճանապարհ:
Մարդիկ — ես սիրում եմ նրանց —
Բայց այլ է կարոտը իմ անհուն.
Այս գորշ աշխարհի վրա
Կարող ես սփոփել — միայն դո՜ւ:
Միայն դո՜ւ կարող ես հասկանալ
Հոգուս տխրությունը անել,
Ուզում եմ ցնդել, վերանալ, —
Ուզում եմ միշտ քե՜զ հետ լինել:
Ուզում եմ հավիտյան շնչել
Անուշ թովչությունը դեմքիդ —
Խմել քո երգերը հնչեղ
Ու կորչել քո երգում վճիտ…
Լուսամփոփի՜ պես աղջիկ՝ աստվածամոր աչքերով
Լուսամփոփի՜ պես աղջիկ՝ աստվածամոր աչքերով,
Թոքախտավոր, թափանցիկ, մարմինի՜ պես երազի,
Կապո՜ւյտ աղջիկ, ակաթի ու կաթի պես հոգեթով,
Լուսամփոփի՜ պես աղջիկ…
Ես ի՞նչ անեմ, ի՞նչ անեմ, որ չմեռնի իմ հոգին,
Որ չմարի իմ հոգին քո ակաթե աչքերում․
Ես ի՞նչ անեմ, որ մնա ծիածանը երեքգույն,
Որ չցնդի, չմարի՜ իմ հոգու հեռուն…
Լուսամփոփի՜ պես աղջիկ՝ աստվածամոր աչքերով,
Թոքախտավոր, թափանցիկ, մարմինի՜ պես երազի,
Կապո՜ւյտ աղջիկ, ակաթի ու կաթի՜ պես հոգեթով,
Լուսամփոփի՜ պես աղջիկ…
Վահագն
Փրկությանդ արեւ՝ Վահագնին տեսար…
Հ. Հովհաննիսյան
Հրդեհի աստված, հրդեհ ու կրակ,
Օ, Վահագն արի: — Տեսնում եմ ահա,
Որ ծիծաղում ու քրքջում են նրանք
Արնաքամ ընկած դիակիդ վրա:
Թե մի՞ֆ էիր դու… Եկան երգեցին
Մի հին իրիկուն գուսանները ծեր,
Որ հզո՜ր ես դու, հրոտ, հրածի՜ն,
Որ դո՜ւ կբերես փրկությունը մեր:
Եվ հավատացինք, հարբած ու գինով,
Որ դու կաս՝ հզոր, մարմնացում Ուժի՛ —
Իսկ նրանք եկան՝ արյունով, հրով
Մեր երկիրը հին դարձրին փոշի…
Եվ երբ քարշ տվին դիակդ արնաքամ,
Որ նետեն քաղցած ոհմակներին կեր —
Մեր կյանքի հիմներն անդունդը ընկան
Եվ արնոտ միգում ճարճատում են դեռ…
1916
․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․
Ինչ որ լավ է՝ վառվում է ու վառում,
Ինչ որ լավ է՝ միշտ վառ կմնա.
Այս արև, այս վառ աշխարհում
Քանի կաս՝ վառվի՛ր ու գնա՛։
Մոխրացի՛ր արևի հրում,
Արևից թող ոչինչ չմնա, —
Այս արև, այս վառ աշխարհում
Քանի կաս՝ վառվի՛ր ու գնա՛։
․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․
Ինչքան աշխարհը սիրես ու աշխարհով հիանաս Այնքան աշխարհը անուշ ու ցանկալի կլինի. Թե ուզում ես չսուզվել ճահճուտները անհունի – Պիտի աշխարհը սիրես ու աշխարհով հիանաս: Այնպե՜ս արա, որ կյանքում ո՜չ մի գանգատ չիմանաս, Խմի՜ր թախիծը հոգու, որպես հրճվանք ու գինի. Որքան աշխարհը սիրես ու աշխարհով հիանաս – Այնքան աշխարհը անուշ ու ցանկալի կլինի…
Վերլուծություն
Լոռեցի Սաքոն
Պոեմը սկսում է բնության գեղեցիկ նկարագրությամբ՝ <<Էն Լոռու ձորն է, ուր հանդիպակաց
Ժայռերը՝ խորունկ նոթերը կիտած՝
Դեմ ու դեմ կանգնած, համառ ու անթարթ
Հայացքով իրար նայում են հանդարտ։>>
Լոռեցի Սաքո մի հովիվ էր, որից վախենում էին անգամ գողերն ու գազանները։ Մի անգամ ընկերը նրան մենակ է թողում և նա մենակությունից սկսում է հիշել իր տատիկի հին զրույցներից՝
<<Միտն եկան ու մեր Սաքոն ակամա
Սկսավ մըտածել չարքերի վըրա,
Թե ինչպես ուրախ խըմբով միասին,
Ծուռը ոտներով գիշերվան կիսին,
Թուրքերի կանանց կերպարանք առած,
Երևում են միշտ միայնակ մարդկանց…
Կամ ինչպես քաջքերն այրերի մըթնից,
Երբ նայում է մարդ քարափի գըլխից
Կամ թե ուշացած անցնում է ձորով,
Խաբում են, կանչում ծանոթ ձայներով,
Ու մարդկանց նըման խընջույք են սարքում,
Զուռնա են ածում, թըմբուկ են զարկում…
Ու տատի խոսքերն անցյալի հեռվից
Ուրվաձայն, երկչոտ հընչեցին նորից.
― Կասեն՝ Սաքո՛, մեզ մոտ արի,
Արի՛ մեզ մոտ հարսանիք.
Տե՜ս, ինչ ուրախ պար ենք գալի,
Սիրուն ջահել հարսն-աղջիկ։>>
Նա այսպես ընկնում է երևակայությունների գիրկը և ի վերջո այս ամենը նրան խելագարության է հասցնում։
Թումանյանը այս պոեմում խոսում է այն ժամանակվա մարդկանց միամտութայն մասին, թե ինչպես տգիտության պատճառով մարդ կարող է ընկնել բարդ հոգեվիճակների մեջ և խելագարության հասնել։
Մարոն
Այս պոեմում պատմվում է իննամյա մի աղջկա՝ Մարոյի մասին, ում ամուսնացնում են հասուն տղամարդու՝ Կարոյի հետ։ Սկզբում նրան դուր էր գալիս Կարոն, քանի որ վերջինս նրան քաղցրավենիքներ էր բերում , բայց ամուսնությունից հետո նա ատելությամբ է լցվում նրա հանդեպ։ Նա բախվում է ամուսնական հասուն կյանքի անհաղթահարելի դժվարություններին, փորձում է օգնություն գտնել իր ծնողների մոտ , բայց Մարոյի հայրը, վախենալով համայնքի արձագանքից, չի օգնում իր աղջկան և ստիպված վռնդում է նրան: Հալածված Մարոն ամիսներ շարունակ տանջվում է, հետո ձորն ընկնելով՝ մահանում։
Այս պոեմում էլ Թումանյանը քննադատում է վաղ ամուսնությունները, որոնք դառնում էին մանկահասակ աղջիկների դժբախտությունների պատճառը։ Այս երևույթը ևս իր ժամանակի մարդկանց տգիտության արդյունքն էր։ Բարեբախտաբար, մեր ժամանակներում նման երևույթների չենք հանդիպում։
Լոռեցի Սաքոն
I
Էն Լոռու ձորն է, ուր հանդիպակաց
Ժայռերը՝ խորունկ նոթերը կիտած՝
Դեմ ու դեմ կանգնած, համառ ու անթարթ
Հայացքով իրար նայում են հանդարտ։
Նըրանց ոտքերում՝ գազազած գալի՝
Գալարվում է գիժ Դև-Բեդը մոլի,
Խելագար թըռչում քարերի գըլխով,
Փըրփուր է թըքում անզուսպ երախով,
Թըքում ու զարկում ժեռուտ ափերին,
Փընտրում է ծաղկած ափերը հին-հին,
Ու գոռում գիժ-գիժ.
― Վա՜շ-վի՜շշ, վա՜շ-վի՜՜շշ․․․
Մութ անձավներից, հազար ձևերով,
Քաջքերն անհանգիստ՝ հըտպիտ ձայներով
Դևի հառաչքին արձագանք տալի,
Ծաղրում են նըրա գոռոցն ահռելի
Ու կըրկնում են գիժ-գիժ․
― Վա՜շ-վի՜շ, վա՜շ-վի՜՜շ․․․
Գիշերը լուսնի երկչոտ շողերը
Հենց որ մըտնում են էն խավար ձորը՝
Ալիքների հետ խաղում դողալով,
Անհայտ ու մռայլ մի կյանքի գալով՝
Ոգի է առնում ամեն բան էնտեղ,
Շընչում է, ապրում և մութն և ահեղ։
Էն տախտի վըրա աղոթում մի վանք։
Էն ժայռի գըլխին հըսկում է մի բերդ,
Մութ աշտարակից, ինչպես զարհուրանք,
Բուի կըռինչն է տարածվում մերթ-մերթ,
Իսկ քարի գլխից, լուռ մարդու նման,
Նայում է ձորին մի հին խաչարձան։
II
Էն ձորի միջին ահա մի տընակ։
Էնտեղ այս գիշեր Սաքոն է մենակ։
Հովիվ է Սաքոն, ունի մի ընկեր.
Սատանի նման՝ նա էլ էս գիշեր
Գընացել է տուն։ Սարերի չոբա՜ն―
Գյուղիցը հեռու, հազար ու մի բան,
Ով գիտի՝ պարկում շընալի՞ր չըկար,
Ա՞ղ էր հարկավոր ոչխարի համար,
Ուզեց զոքանչի ձըվածե՞ղ ուտել,
Թե՞ նըշանածին շատ էր կարոտել―
Ոչխարը թողել՝ գնացել է տուն։
Այնինչ՝ համկալը հենց առավոտը
Դեպի սարերը քշեց իր հոտը։
Ու Սաքոն անքուն,
Թաց տըրեխները հանել է, քերել,
Գուլպան բուխարու վըրա կախ արել
Ու թինկը տըվել,
Մեն- մենակ թըթվել։
III
Թեկուզ և մենակ լինի փարախում,
Աժդահա Սաքոն ընչի՞ց է վախում։
Հապա մի նայի՛ր հըսկա հասակին,
Ո՜նց է մեկնըվել։ Ասես ահագին
Կաղնըքի լինի անտառում ընկած։
Իսկ եթե տեղից վեր կացավ հանկարծ,
Գըլուխը մեխած մահակը ձեռին՝
Ձեն տարավ, կանչեց զալում շըներին
Ու բիրտ, վայրենի կանգնեց, ինչպես սար,
Էնժամ կիմանաս, թե ընչի համար
Թե՛ գող, թե՛ գազան, հենց դատարկ վախից,
Հեռու են փախչում նըրա փարախից։
Ու իրեն նըման իրեն ընկերներ
Ապրում են սիրով երեխուց ի վեր։
Աստծու գիշերը գալիս են հանդեն,
Փետ են հավաքում, վառում են օդեն,
Շըհուն ու պըկուն խառնում են իրար,
Ածում են, խաղում, խընդում միալար․․․
IV
Բայց խուլ ու խավար օդում էս գիշեր
Մենակ է Սաքոն ու չունի ընկեր։
Բուխարու կողքին լուռ թինկը տըված
Մըտածում է նա․․․ ու մին էլ հանկարծ,
Որտեղից որտեղ, էն ձորի միջին
Միտն եկան տատի զըրույցները հին․․․
Միտն եկան ու մեր Սաքոն ակամա
Սկսավ մըտածել չարքերի վըրա,
Թե ինչպես ուրախ խըմբով միասին,
Ծուռը ոտներով գիշերվան կիսին,
Թուրքերի կանանց կերպարանք առած,
Երևում են միշտ միայնակ մարդկանց․․․
Կամ ինչպես քաջքերն այրերի մըթնից,
Երբ նայում է մարդ քարափի գըլխից
Կամ թե ուշացած անցնում է ձորով,
Խաբում են, կանչում ծանոթ ձայներով,
Ու մարդկանց նըման խընջույք են սարքում,
Զուռնա են ածում, թըմբուկ են զարկում․․․
Ու տատի խոսքերն անցյալի հեռվից
Ուրվաձայն, երկչոտ հընչեցին նորից.
― Կասեն՝ Սաքո՛, մեզ մոտ արի,
Արի՛ մեզ մոտ հարսանիք.
Տե՜ս, ինչ ուրախ պար ենք գալի,
Սիրուն ջահել հարսն-աղջիկ։
Ինձ մոտ արի՝ ձվածեղ անեմ․․․
Ինձ մոտ արի՝ բըլիթ տամ․․․
Ես քո հոքիրն․․․ ես քո նանն եմ․․․
Ես էլ ազիզ բարեկամ․․․
Սաքո՜, Սաքո՜, մեզ մոտ արի,
Էս աղջիկը, տե՜ս ինչ լավն ա․․․
Տե՜ս, ինչ ուրախ պար ենք գալի,
Տարա-նի-նա՜․․․ տարա-նա-նա՜՜․․․
Ու խոլ պատկերներ տըգեղ, այլանդակ,
Անհեթեթ շարքով, խուռներամ, անկարգ,
Ծանրաշարժ եկան Սաքոյի դիմաց
Երևութք եղան, անցնում են կամաց,
Խավար ու դանդաղ, ըստվերների պես,
Չար ժըպիտներով ժանտ ու սևերես․․․
V
Սրընթաց պախրա՞, թե գայլ գիշատիչ
Շեշտակի անցավ փարախի մոտով,
Այծյա՞մը հանկարծ մոտակա ժայռից
Անդունդը մի քար գըլորեց ոտով,
Գիշերվան հովից տերև՞ն էր դողում,
Երկչոտ մուկի՞կը վազեց պուճախում,
Թե՞ ոչխարների թույլ մընչոցն էր այն,―
Սաքոյին թըվաց, թե մի ոտնաձայն
Եկավ ու կանգնեց փարախի վըրա,
Կանգնեց ու լըռեց․․․
Ականջ դըրավ նա․․․
VI
― Ո՞վ հող թափեց բուխուրակից․
Էն ո՞վ նայեց լիսածակից․․․
Էս ո՞վ կըտրից անցավ թեթև,
Շունչ է քաշում դըռան ետև․․․
― Ո՞վ ես, էհե՜յ․․․ ի՞նչ ես անում.
Ի՞նչ ես լըռել, ձեն չես հանում․․․
Պատասխան չըկա․ լըռության միջում
Ձորագետն է միայն մըրափած վըշշում։
― Հա՜, իմացա, Գեվոն կըլնի․
Իմ շան ահից ո՞վ սիրտ կանի․․․
Վախեցնում է․․․ հա՛, հա՛, հա՛, հա՛․․․
― Գևո՜՜․․․
Ձեն — ձուն չկա։
Միայն ահավոր լըռության միջում
Ձորագետն է խուլ, մըրափած վըշշում։
Եվ ո՞վ կըլինի զարթուն այս ժամին․
Քընած է աշխարհ, քընած է քամին․
Անքուն չարքերը չեն միայն քընած,
Վըխտում են ուրախ՝ ձորերը բըռնած,
Խավարում կազմած դիվական հանդես,
Վազում, վազվըզում ըստվերների պես,
Մինչև որ մենակ մի մարդ կըգըտնեն,
Ճիչով-քրքիջով․․․ փարախը մտնեն․․․
Աչքերը հանգչող կըրակին հառած՝
Ծանըր է շնչում հովիվն ահառած,
Ու վայրի հոգին լեռնական մարդու
Ալեկոծում է կասկածն ահարկու։
― Չէ՛, քամին էր էն․.. էն գիլի շըվաք․․․
Էն աստղերն էին աչքերի տեղակ,
Որ լիսածակից ներս էին ընկել․․․
Ուզում էր վերև մըտիկ տա մեկ էլ՝
Ու սիրտ չի անում։
Ականջ է դընում․․․
Գալիս են կըրկին թեթև, կամացուկ
Դըռան ետևից փըսփըսում ծածուկ.
― Էստեղ է նա,
Հա՛, հա՛, հա՛, հա՛․
Տե՛ս-տե՛ս, տե՛ս-տե՛ս․
Նայիր էսպե՜ս,
Մըտիկ արա՜,
Հա՛, հա՛, հա՛, հա՛․․․
Սաքոն շարժվեց փըշաքաղած,
Դեպի շեմքը նայեց, դողաց․․․
Շըրը՛խկ․․․ հանկարծ դուռը բացվեց,
Թուրք կանանցով տունը լըցվեց,
Տունը լըցվեց թուրք կանանցով,
Ճիչ-գոռոցով, հըռհըռոցով․․․
VI
Ահռելի ձոր է։ Մի կըտոր լուսին
Նայում է գաղտուկ, թաքչում ամպերում։
Էն մութ, ահավոր գիշերվա կիսին
Վազում է Սաքոն Լոռու ձորերում։
Չարքերը ընկած նըրա ետևից,
Հերարձակ խըմբով, ճիչ-աղաղակով՝
Հասնում են մեջքին, բռնում են թևից,
Զարկում են, զարկու՜մ օձի մըտրակով․․․
Քաջքերն էլ այրից զուռնա-դըհոլով
Ճըչում են, կանչում ծանոթ ձայներով.
― Սաքո՜, Սաքո՜, մեզ մոտ արի,
Արի մեզ մոտ հարսանիք,
Տե՜ս՝ ինչ ուրախ պար ենք գալի՝
Սիրո՜ւն, ջահել հարսն-աղջիկ։
Ինձ մոտ արի՝ ձվածեղ անեմ․․․
Ինձ մոտ արի՝ բըլիթ տամ․․․
Ես քու հոքիրն․․․ ես քու նանն եմ..․
Ես էլ ազիզ բարեկամ․․․
VII
Սաքո՜, Սաքո՜, մեզ մոտ արի,
Էս աղջիկը, տե՜ս, ինչ լավն ա․․․
Տե՜ս, ինչ ուրախ պար ենք գալի․
Տարա-նի-նա՜․․․ տարա-նա-նա՜՜․․․
Այնինչ Դեբեդից ալքեր են թըռչում,
Ալիքներն ելնում, ալիքներն ուռչում,
Խավարի միջին ծըփում են կայտառ՝
― Բըռնեցե՜ք, փախա՜վ Սաքոն խելագար․․․
1889-1902