Վայոց Ձոր

Տարածքը՝ 2308 կմ2

Բնակչություն՝ 52,324 (2011)

Վայոց ձորը գտնվում է Հայաստանի հարավ-արևելյան մասում։ Արևմուտքում սահմանակից է Նախիջևանին, արևելքից՝ Քալբաջարի շրջանին։ Վայոց ձորը շրջապատված է բարձր լեռներով և լեռնաշղթաներով, որոնք բնական պատնեշներ են ստեղծում նրա հարևան տարածքների համար։ Տարածաշրջանն ունի հարուստ բուսական և կենդանական աշխարհ։

Հայաստանում ամենաքիչ բնակչությունն ունի Վայոց ձորի մարզը։ Երեք կարևոր քաղաքներն են  Եղեգնաձորը ,  Ջերմուկը և  Վայքը ։ Այստեղ մարդիկ շատ պահպանողական են. նրանք նշում են գրեթե բոլոր կրոնական և ավանդական տոները: Ամենահայտնի տոնակատարությունը բերքի տոնն է, որը տեղի է ունենում ամեն տարի հոկտեմբերի երկրորդ կիրակի օրը:

Եղեգնաձորը Վայոց ձորի պատմամշակութային կենտրոնն է։ Այն Հայաստանի հնագույն բնակավայրերից է, որը գտնվում է Արփա գետի աջ ափին։ Քաղաքի անունը առաջին անգամ հիշատակվել է 7-րդ դարում։ Որոշ ժամանակ այն հայտնի էր որպես Միկոյան; ի պատիվ հայ մեծ քաղաքական գործիչ Անաստաս Միկոյանի.

Վայոց ձորի պատմական տեսարժան վայրեր

Նորավանք վանք

Վայոց ձորի ամենասիրված վայրը   13-րդ դարի Նորավանք վանքն է։ Վանական համալիրը ներառում է Սուրբ Կարապետ եկեղեցին, Սուրբ Գրիգոր մատուռը և Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին։

Վանքը առավել հայտնի է իր երկհարկանի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցով, որն ավարտվել է 1339 թվականին: Վանքը գլուխգործոց է, որը ստեղծել է տաղանդավոր քանդակագործ և մանրանկարիչ  Մոմիկը : Նորավանքը վարպետի վերջին գործն է, ով վախճանվել է նույն թվականին Նորավանքի ավարտին և թաղվել եկեղեցում։ 

2002 թվականին Նորավանք վանքը ներառվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցանկում։ 

Ջերմուկի ջրվեժ

Վայոց ձորի երկրորդ կարևոր քաղաքը  Ջերմուկն է  ՝ Հայաստանի ամենահայտնի և սիրված առողջարանը։ Շրջապատված է լեռներով և թավուտ անտառներով։ Ջերմուկը հարուստ է քաղցրահամ և հանքային ջրերի աղբյուրներով։ Կա նաև ստորգետնյա գեյզեր, որն օգտագործվում է խմելու և լոգանք ընդունելու համար։ Այն բուժում է տարբեր հիվանդություններ և նյարդաբանական խանգարումներ։ 

Ջերմուկի ջրվեժը Վայոց ձորի տեսարժան վայրն է։ Այն Հայաստանի մեծությամբ երկրորդ ջրվեժն է (70 մետր): Գեղատեսիլ շրջապատի հետ մեկտեղ ջրվեժը տպավորիչ տեսարան է բացում։ 

Կեչուտի ջրամբար

Ջերմուկից 3,5 կմ դեպի հարավ՝ Արփա գետի վրա, գտնվում է Կեչուտի ջրամբարը։ Այն կառուցվել է 1981 թվականին՝ Սեւանա լճի ջրի մակարդակը կարգավորելու նպատակով։ 

Վայոց ձորի մարզի բնակչությունը

2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով Վայոց ձորի մարզում ապրում է ընդամենը 52 324 մարդ՝ 99,74 % հայեր, 0,15 % ռուսներ, 0,04 % ուկրաինացիներ։

Եղեգնաձոր

Եղեգնաձորը Վայոց ձորի մարզի վարչական կենտրոնն է   ։ Գտնվում է Հայաստանի հարավ-արևելյան մասում՝ Արփա գետի վտակ Սրկղոնք գետի ափին։ Քաղաքը գտնվում է մայրաքաղաք  Երևանից 123 կմ հարավ , ծովի մակարդակից 1194 մ բարձրության վրա։ Կլիման մեղմ է՝ ձյունառատ ձմեռներով և տաք ամառներով։

Եղեգնաձորի պատմություն

Քաղաքի անունը կազմված է հայերեն երկու բառից՝ «եղեգ» նշանակում է «եղեգ» և «ձոր»՝ «հովիտ», ուստի անունը նշանակում է «ձեռնափայտի հովիտ»։ Այն Հայաստանի հնագույն բնակավայրերից է։ Քաղաքն առաջին անգամ հիշատակվել է 5-րդ դարում։ Պատկանել է Սյունիքի Վայոց ձորի կանտոնին,  որը  Մեծ Հայքի 9-րդ նահանգն էր։

10-13-րդ դարերում քաղաքում կառուցվել են բազմաթիվ եկեղեցիներ, վանական համալիրներ, կամուրջներ, քարավանատներ։

1747 թվականին, երբ Արևելյան Հայաստանը դեռ իրանական տիրապետության տակ էր, քաղաքը մտավ Նախիջևանի խանության մեջ և հայտնի էր Քեշիշքենդ անունով։ 1935 թվականին այն վերանվանվել է Միկոյան՝ քաղաքական գործիչ և բոլշևիկների առաջնորդ Անաստաս Միկոյանի անունով։ 1956 թվականին քաղաքը ստացել է իր ներկայիս անվանումը։

Եղեգնաձորի տեսարժան վայրերը

Եղեգնաձորը Վայոց ձորի պատմամշակութային կենտրոնն է։ Այստեղ են գտնվում բազմաթիվ հնագույն եկեղեցիներ։ Քաղաքի ամենասիրված վայրը  13-14-րդ դարերի  Նորավանք վանքն է։ Զորաց Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին (Սուրբ Աստվածածին) արվեստի ևս մեկ գործ է Եղեգնաձորում: 

12-րդ դարի Սուրբ Աստվածածին տաճարը (հայտնի է նաև Սուրբ Սարգիս անունով) Հայ Առաքելական եկեղեցու Վայոց ձորի թեմի նստավայրն է։ 

Եղեգնաձոր քաղաքից ոչ հեռու գտնվում է Սուրբ Աստվածածնի Սպիտակավոր վանքը, որը կառուցվել է 1321 թվականին: Այն բնության մեջ մեկուսի ուշագրավ վանք է՝ շրջապատող ապշեցուցիչ տեսարաններով: Հայոց ազգային հերոս և զորավար Գարեգին Նժդեհի աճյունը գաղտնի ամփոփվել է Սպիտակավոր վանքի բակում 1980-ականներին։ Նա մահացել էր խորհրդային բանտում 1955թ.

Եղեգնաձորի ծայրամասում էր գտնվում 13-րդ դարի Գլաձորի պատմական համալսարանը։ Այն եղել է մեծ ուսումնական կենտրոն, որը գործել է մինչև 1340 թվականը։ 

1984 թվականին Գլաձոր համալսարանի հիմնադրման 700-ամյակին Վերնաշեն գյուղի Սուրբ Հակոբ (Սուրբ Հակոբ) պատմական եկեղեցում ստեղծվել է Գլաձորի համալսարանի պատմամշակութային արգելոց-թանգարանը։

Քաղաքում կա նաև հնագիտական ​​թանգարան, ինչպես նաև արվեստի դպրոց, մարզադպրոց և երաժշտական ​​ակադեմիա։

Ամեն տարի հոկտեմբերի երկրորդ կիրակի օրը Եղեգնաձորում տեղի է ունենում բերքի հանրաճանաչ տոնը։