Առաջադրանք
- Որո՞նք էին արաբական տիրապետության քաղաքականության հիմնական ուղությունները։
- Ներկայացնե՛լ հակաարաբական ապստամբությունները 8-րդ դարում։
- Ներկայացնե՛լ Հայաստանում տիրող իրավիճակը 9-րդ դարում։
- Ներկայացնե՛լ արաբական տիրապետության թուլացման պատճառները։
- 7-րդ դարի կեսերին տեղի ունեցած արշավանքներ, որոնց նախնական նպատակն էր թալանել Հայկական լեռնաշխարհի ու նրա բնակչության հարստությունները՝ հետագայում աստիճանաբար այն տիրելու և մաս-մաս արաբներով վերաբնակեցնելու համար։
2. 703 թ. ապստամբությունը-Հայաստանի Վիրիքի և բուն Աղվանքի տարածքներից Արաբական խալիֆությունը 701թ. կազմեց մեկ ընդհանուր վարչական միավոր Արմինիա անունով, որի կենտրոնը Դվինն էր Արմինիայի առաջին արաբ ոստիկանի (կառավարիչ) դաժան հարկահանության պատճառով սկսվեց ապստամբությունը հայերի կողմից 703 թ.: Այն գլխավորում էր Հայոց իշխան Սմբատ Բագրատունին:Նախարարների ժողովը որոշում է օգնության խնդրանքով դիմել բյուզանդական կայսրությանը: Բայց դեպքերն ուրիշ ընթացք են ստանում Հունվարին հայկական 2000-անոց հեծելագունթը հանդիպում է իրեն հետապնդող ավելի քան 5000-անոց արաբական զորքին:Արաքսի հովտում՝ Վարդանակերտ ավանում, բանակած հայկական հեծելագունդը լուսաբացին գրոհում է թշնամու զորքերը:Ջախջախած արաբները փախուստի են դիմում դեպի գետը:Սահակ Ձորոփոցի կաթողիկոսը նամակ էր ուղարկել Արաբներին, որտեղ խնդրում է հարգել հայոց հավատը, արյունահեղությունից խուսափելու համար զորքերը հանել հայաստանից: Սակակայն Արաբները հայ նախարարական տոհմերն ու նրանց զինական ուժը ոչնչացնելու ծրագրեր էին կազմել:Կրակի տարի- Խալիֆի հրամանով արաբ կառավարիչը 705 թ. Հայաստանում այրուձիի հաշվառում և ռոճիկ վճարելու պատրվակներով բազմաթիվ հայ նախարարների կանչում է իր մոտ: Նրանց զինաթափում է և, փակելով Նախիջևանի ու Խրամի եկեղեցիներում, ողջակիզում: Դա արաբների մոտ հիշատակվում է ինչպես կրակի տարի:725 թ. Արմինիա եկած Հերթ ոստիկանի հրամանով ժողովրդի իրավիճակը ծանրացնում են:8-րդ դարի կեսերին արաբների դեմ կազմակերպվեցին նոր ապստամբություններ:774-775 թթ. Ապստամբությունը-Արտավածդ Մամիկոնյանի գլխավորությամբ բռնակվել է մի մեծ ապստամբույթուն, որը շարունակել է Մուշեղ Մամիկոնյանը:Խալիֆը 30000-անոց զորք է ուղարկում ապստամբությունը ճնշելու համար: 775 թ. Ապրիլին Արձնի գյուղի մոտ տեղի է ունենում վճռական ճակատամարտը, որտեղ բազմաթիվ զոհեր տալով հայկական ապստամբությունը պարտվում է:8-րդ դարում տեղի ունեցած ընդվզումներ արաբական տիրապետության դեմ տեղի էին ունենում Արաբական խալիֆայության վարչական միավոր Արմինիա կուսակալության տարածքում (Հայկական լեռնաշխարհ և Կովկասյան լեռներ)։ Գլխավորում էին հիմնականում Մամիկոնյան ու Բագրատունի իշխանական տոհմերի ներկայացուցիչները։ 8-րդ դարում տեղի ունեցած տեղական բնույթի կամ համահայկական նշանակության ընդվզումներում նախարարների մի մասը՝ Մամիկոնյաների գլխավորությամբ, ապավինում էր Բյուզանդական կայսրության օգնությանը։ Նախատեսվում էր ազատագրել Հայաստանը բյուզանդացիների զորքերով։ Բագրատունիները նպատակադրվել էին ժամանակավորապես հարմարվել ստեղծված քաղաքական իրավիճակին, և հարմար պահի սպասելով՝ սեփական ուժերով ապստամբել խալիֆայության դեմ ու վերականգնել անկախ պետականությունը։ Բագրատունիների հաշվարկները ավելի ճիշտ դուրս եկան։ Հայ իշխանական տների հիմնական մասը համախմբվեց նրանց շուրջ, իսկ Մամիկոնյանները դուրս եկան քաղաքական ասպարեզից։
3. Հայ իշխանական տներին հալածելու և թուլացնելու խալիֆայության քաղաքականությունը, որ տարվում էր ամբողջ 8-րդ դարի ընթացքում, ի վերջո արդյունք չտվնց: 9-րդ դարի առաջին կեսին ուժեղացան մի շարք հինավուրց հայ նախարարական տներ: Բագրատունիները, դուրս մղելով Մամիկոնյաններին Կամսարականներին, տեր դարձան Սպերին, Մոկքին, Շիրակին, Տարոնին։ Սյունյաց իշխաններն իրենց դիրքերն ամրապնդեցին Սյունիքում, Արծրունիները` Վասպուրականում: Արցախում հզորացան Առանշահիկները: Բագրատունիների կալվածքներն ընդարձակվեցին հատկապես 804 թվականից հետո, երբ արաբների կողմից Հայոց իշխան ճանաչվեց Աշոտ Բագրատունին, որին նոր հողեր գրավելու համար կոչում էին Աշոտ Մսակեր: Նա նստավայր դարձրեց Ախուրյանի ափին ընկած Բագարան բերդաքաղաքը: Աշոտի եղբայր Շապուհը ստացավ Հայոց սպարապետի պաշտոնը: Բագրատունիների ազդեցությունը նկատելի էր ամբողջ երկրում: Նրանց մի մասը հաստատվել էր Վրաստանում, որտեղ հետագայում տիրեց վրաց գահին: Այս ամենին զուգընթաց շարունակվում էր արաբական խալիֆայության քայքայումը: Վերջինիս արագացմանը նպաստեց հատկապես 818թ. նդրկովկանում տեղի ունեցած Բաբեկի ապստամբությունը Հայաստանում կիսանկախ հայկական իշխանների կողքին 9-ոդ դարում ավելի անկախ դարձան արաբական ամիրայությունները, հատկապես Արճնշում, Կարինում Բերկրիում և այլուր: Հայաստանի ինքնավար վիճակը անհանգստացնում էր ինչպե արարական ամիրայություններին, այնպես էլ խալիֆայությանը: Որոշվեց վիճակը փոխհլու նպատակով Հայաստան ուղարկել Արուսնթ ոստիկանից։ Հայաստանի հարավային սահմանի մոտ Արուսեթին դիմավորեցին Բագարատ Բագրատունու պատվիրակները և արաբներին հանձնեցին հավաքված հարկերը. Հայերը փաստորեն արգելիցին Աբուսեթին մտնել հավաքել։ Աբուսեթը ստիպված էր վերադառնալ: Սակայն երկիր և հարկեր մինչ այդ նա երկու արաբ ամիրաների զորք տրամադրեց և պատվիրեց ասպատակել Հայաստանը ևմիրաները ներխուժեցին Տարոն և Վասպուրական, բռնությամբ սկսեցին հավաքել հարկեր: Մակայն Վասպուրականի տիրակալ, Հայոց գահերեց իշխան Աշոտ Արծրունին և իշխանաց իշխան Բագարատ Բագրատունին ջախջախեցին արաբներին և վտարեցին երկրից: 851թ հսկայական զորքով Հայաստան եկավ Սբուսծքը: Բայց նա նանապային հանկարծամահ եղավ և նրան փոխարինեց որդին Յուսուֆը Արաբները Վասպուրականից անցան Տարոն և որոշեցին ձմեռ ըանցկացնել Մուշ քաղաքում: Մինդեռ, Մուշում և նրան հարակից լեռնային Սասունում Բագարատի որդիների Դավիթի Աշոտի և Խուք գյուղի առաջնորդ Խութեցի Հովնանի գլխավորությամբ հայերը նախապատրաստվում են հակահարված տալ Յուսուֆին Նրանք հանկարծակի ներխուժեցին Մուշ և կոտորեցին արաբներին: Յուսուֆը փորձեց թաքնվել Մուշի եկեղեցու գմբեթում Աակայն սասունցիները նրան գտան և սպանեցին 853թ. գարնանը Բուղան ասպատակեց Սյունիքը, այնուհետև անցավ Վրաստան: Այստեղ նա հանդիպեց ուժեղ դիմադրության: Բուղան հաջողություն չունեցավ նաև Արցախում: Չհասնելով ռազմական հաջողության թուրք զորավարը դիմեց խաբեության։ Նա իր մոտ կանչեց Եսայուն և ստորաբար ձերբակալեց ազնիվ իշխանին ու մյուսների օրինակով, ուղարկեց խալիֆի Նույն Ժամանակ Վասպուրականում նորից բորբոքվում է պայքարը Արծրունիների գլխավորությամբ։ Բուղան ստիպված է լինում այնտեղ ճանաչելու Արծրունիների իրավունքները: Չհասնելով հաջողության խալիֆը Բուղային 855թ. հարկադրված ետ է կանչում Հայաստանից և այնտեղ կառավարիչ նշանակում Աշոտ Բագրատունուն։ Այս ապստամբությունից հետո Հայաստանը ստացավ ինքնուրույնություն և բռնեց անկախության վերականգնման ուղին:
4.